Stanisław z Uścia (Uscze, Vscze) (ok. 1382–1440), prawnik, profesor i rektor Uniwersytetu Krakowskiego, oficjał i wikariusz generalny gnieźnieński.
Pochodził z Uścia Solnego, miasteczka (obecnie wieś) położonego blisko ujścia rzeki Raby do Wisły w woj. krakowskim. Był synem Pawła i Katarzyny, zapewne uściańskich mieszczan.
Daty studiów S-a na Uniw. Krak. są niepewne, ponieważ w pierwszym dziesięcioleciu XV w. do metryki zostało wpisanych dwóch Stanisławów z Uścia: syn Pawła w r. 1400 za pierwszego rektoratu Stanisława ze Skarbimierza, niemal powszechnie łączony ze S-em, późniejszym prawnikiem i rektorem Uniw. Krak., oraz inny, bez podania imienia ojca, w r. 1409. Pierwszy z nich (S.) uzyskał bakalaureat sztuk wyzwolonych w semestrze zimowym 1403, drugi został bakałarzem w r. 1410, rekomendowany przez mistrza Łukasza z Wielkiego Koźmina. Jeden z nich, zapewne S. (syn Pawła), został magistrem sztuk wyzwolonych w r. 1411 lub w r.n., obok Stanisława z Sobniowa i Jakuba z Zaborowa. Dn. 2 V 1412 Łukasz z Wielkiego Koźmina wygłosił mowę pochwalną „Ecce senex iuvenis” (temat zaczerpnięty z „Poetria nova” Galfrida z Vino Salvo) dla swoich uczniów, S-a promowanego na magistra i dla bakałarza artium Jana Voldnera z Tarnowa. W mowie tej dał interpretację imion i miejsc urodzenia obu promowanych. Ojciec S-a miał na imię «Pauelco, quasi Paulus in diminutione»; matki obu nosiły imię Katarzyna. W semestrze zimowym 1427 mistrzem sztuk wyzwolonych został inny Stanisław z Uścia (być może ten wpisany w r. 1409), niekiedy niesłusznie łączony ze S-em (J. Korytkowski, J. Krzyżaniakowa), który w aktach kapit. krakowskiej występował jako magister już wcześniej.
Po zakończeniu nauki na Wydz. Artium S. prawdopodobnie został na nim profesorem i rozpoczął studia na Wydz. Prawa. Dn. 6 III 1426 jako rektor poł. kościoła parafialnego w Morawicy i altarysta ołtarza św. Jakuba w Kijach (diec. krakowska) otrzymał na rok zgodę na zatrzymanie tych beneficjów łącznie z poł. beneficjum kościoła w Dzierążni, przyznanego mu przez papieża Marcina V, a 12 III t.r. w zamian za zrzeczenie się rektoratu w Morawicy wniósł prośbę o przydzielenie mu godności plebana kościoła parafialnego w Dzierążni, wakującego po śmierci Marcina z Gowarzyna i prebendę tę otrzymał. Studia na Wydz. Prawa Uniw. Krak. ukończył S. ze stopniem doktora dekretów 14 I 1434. Prof. prawa Jan Elgot w rekomendacji „Ite et vos” dał etymologiczny wywód imienia Stanisław oraz wspomniał, że na licencjat S-a też wygłosił mowę „Proficiebat sapientia”. S. został następnie profesorem Wydz. Prawa Uniw. Krak., a już w kwietniu 1434 – rektorem na semestr letni. Tytułowano go wówczas doktorem dekretów i plebanem w Dzierążni. W l. 1434–7 Jan Elgot, wikariusz i oficjał generalny krakowski, zlecał S-owi do załatwiania wraz z Dziersławem z Borzymowa i Michałem z Szydłowa – swoim sędziom, sprawy cywilne i kryminalne. Jako zaufany prawnik i prawa ręka oficjała, prowadził S. sprawy konsystorza w czasie częstych wyjazdów Jana Elgota z Krakowa. Przeciwnicy S-a usiłowali go zniesławić 5 XI 1437 przed Janem Elgotem, wówczas rektorem Uniw. Krak., nakłaniając do tego pewną kobietę, która oczerniła S-a m.in. wobec Jakuba z Zaborowa. S. zdołał się oczyścić z zarzutów i uzyskał odpowiednie orzeczenie na piśmie (świadkami w tej sprawie byli wikariusz krakowski Maciej, syn Stanisława z Milejowa, i Jan z Marszyna z diec. gnieźnieńskiej). Być może w związku z tą sprawą przeniósł się S. wkrótce potem do Gniezna, gdzie arcybp Wincenty Kot z Dębna mianował go 14 II 1438 w Kościele (Tumie) pod Łęczycą oficjałem gnieźnieńskim, udzielając mu pełni władz sądowniczych. Dla siebie arcybiskup zarezerwował tylko rozpatrywanie spraw prałatów i kanoników gnieźnieńskiej kapit. katedralnej. Na dokumencie z nominacją i upoważnieniami dla S-a świadkowali m.in. Tomasz Strzępiński i Jan Lutkowic z Brzezia, późniejsi biskupi krakowscy. Sądy sprawował S. od 28 II 1438 do 2 III 1440 sam lub przez zastępców (surogatów). Dn. 1 V 1438 został mianowany także gnieźnieńskim wikariuszem generalnym. Zapewne t.r. został powołany na pierwszego znanego lektora prawa kanonicznego w szkole powstałej przy katedrze gnieźnieńskiej. Z tytułem kanonika gnieźnieńskiego wymieniony był tylko raz 15 V t.r., raczej grzecznościowo; w księgach oficjalatu tytułowany był jako doktor dekretów, wikariusz i oficjał oraz lektor prawa kanonicznego szkoły katedralnej w Gnieźnie. Przypuszcza się (K. Stopka), że wszedł w posiadanie kanonii uposażonej z miejscowości Łopienno, zwolnionej po śmierci dotychczasowego posesora. Kapit. gnieźnieńska jednakże odmawiała prawnikowi, i to jeszcze mieszczańskiego pochodzenia, pełni praw kanonickich.
S. był czynny w życiu Uniw. Krak. i w pracach kapituł krakowskiej i gnieźnieńskiej. Brak wiadomości o jego działalności naukowej i posiadanej bibliotece. Zmarł między 9 a 11 III 1440, kiedy jego następcą na urzędzie oficjała był już Jan z Brzostkowa, kantor gnieźnieński. Wymieniano go w kazaniach wypominkowych uniwersytetu od r. 1453 wśród dobrodziejów Wydz. Prawa.
Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, Wr. 1980 I, VIII (w druku); – Pietrzyk Z., Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1400–2000, Kr. 2000 s. 62; – Korytkowski, Prałaci gnieźn., IV; – Gąsiorowski A., Skierska I., Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, „Roczniki Hist.” R. 61: 1995 s. 44–6, 51, 55, 63–5, 67, 70, 78, 85; Hain W., Wincenty Kot, prymas polski 1436–1448, P. 1948; Hist. B. Jag.; Kiryk F., Bochnia do połowy XVII wieku, w: Bochnia. Dzieje miasta i regionu, Red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kr. 1980 s. 151; Kowalczyk M., Krakowskie mowy uniwersyteckie z pierwszej połowy XV wieku, Wr. 1970; taż, Mowy i kazania uniwersyteckie Łukasza z Wielkiego Koźmina, „Biul. B. Jag.” R. 12: 1960 nr 2 s. 10, 12, 14–16; taż, Wypominki Uniwersytetu Krakowskiego z lat 1431/1432, 1453 i 1458, „Studia Warmińskie” R. 9: 1972 s. 531, 534; Krzyżaniakowa J., Wielkopolanie na Uniwersytecie Krakowskim w pierwszej połowie XV wieku, w: Munera Poznaniensia, P. 1965 s. 80, 90–1 (mylnie wywodzony z Ujścia w Wielkopolsce); Kurtyka J., Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997 s. 59; Niemczycka K., Jan Elgot – życie i twórczość, „Przegl. Tomistyczny” R. 5: 1992; Stopka K., Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu. Studia nad kształceniem kleru polskiego w wiekach średnich, Kr. 1994; – Acta capitulorum; Album stud. Univ. Crac., I 14, 27, 83; Bull. Pol., IV (mylnie nazwany synem Mikołaja), V; Cod. epist. saec. XV, I/2 s. 337–8; Cracovia artificum, 1433–1444; Kod. Mpol., IV; Kod. Wpol., V, X–XI; Księga promocji Wydz. Sztuk Uniw. Krak.; Starod. Prawa Pol. Pomn., VII 492–3; Statuta nec non liber promotionum, s. 7, 19; Zbiór dok. katedry i diec. krak., II 112, 226; – Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Księgi oficjalskie S-a, Acons. A 19 k. 28v, A. 20, A 21 k. 1–53v.
Marian Zwiercan